მამაჩემი არ მახსოვს, აფხაზეთი _ ძალიან ბუნდოვნად. მამა ოთხმოცდაცხრაში გარდაიცვალა, ცვლილებების ქარიშხლამდე სულ ცოტა ხნით ადრე. ოჩამჩირეში დაასაფლავეს. მშობლებს უნდოდათ ასე. ალბათ თვითონაც იგივეს ისურვებდა. ამიტომ აფხაზეთი ჩემთვის მამაჩემია და ის ორიოდე კადრი, რომელიც დღემდე მიტრიალებს თვალწინ.
ზუსტად არ ვიცი, მანდარინები გვქონდა თუ არა. მე მხოლოდ მსხლის ხეები მახსოვს, ბებია-ბაბუის სახლის უკან, კვიპაროსები თუ ალვები ილორის ეზოში და პალმა მამაჩემის საფლავზე, მეტი არაფერი. არც არასოდეს მიკითხავს ვინმესთვის, რა გვქონდა და რა არა. მამაჩემის მშობლებთან ჩვეულებრივი, შვილიშვილური ურთიერთობა არასოდეს მქონია და სიმართლე რომ ვთქვა, არც აქვს დანარჩენს დიდი მნიშვნელობა. მე და მამა, უკვე ბევრი წელია, ორი სხვადასხვა სამყაროდან ვუყურებთ ერთმანეთს, მაგრამ ამ სამყაროებს შორის გამყოფი ისეთი გამჭვირვალეა, აღარ მაწუხებს.
ზუსტად ვიცი, ომის დროს ცოცხალი რომ ყოფილიყო მამაჩემი, აუცილებლად წავიდოდა ომში. დედამაც ზუსტად იცის ეს. არის რაღაცები, რაც შეიძლება, არასოდეს გვიკითხავს, მაგრამ მაინც ვიცით, ამიტომ ალბათ მანდარინებიც გვქონდა.
სანამ ზაზა ურუშაძის „მანდარინებს“ ვნახავდი, ფილმის სათაური შემიყვარდა. როცა აფხაზეთზე ვლაპარაკობთ, სულ რამდენიმე სიტყვაა, რომელსაც ჩემთან იქაური სუნი მოაქვს ჩემთან. მათ შორის ერთერთი მანდარინებია, მიუხედავად იმისა, რომ არც იქაური მანდარინების გემო მახსოვს და არც რომელიმე ბაღი. ასეც ხდება, შეიძლება, არ გახსოვდეს და გიყვარდეს.
ფილმში ცოტა ომია და კიდევ უფრო ცოტა სისხლი, თუმცა სიკვდილი ბევრია, სიკვდილი ყველგანაა, სიკვდილი, სიჩუმე და შიში. ქართულ-ჩეჩნურ-ესტონური ურთიერთობებიც ამ ფონზე ვითარდება. სიმართლე გითხრათ, ცოტა გამიკვირდა, რომ არცერთი მთავარი გმირი აფხაზი არაა, აფხაზებიც და რუსებიც მხოლოდ მეორეხარისხოვანი პერსონაჟები არიან, მაგრამ ვინ იცის, იქნებ ასე ჯობდა ჩვენი ტრაგედიის გადმოსაცემად, იქნებ ასე უკეთესად დავინახოთ, რა დაგვემართა, როგორ დავკარგეთ ის, რაც ახლა ასე ძალიან გვენატრება.
უცნაური იყო, დარბაზში ჯერ სიცილი ისმოდა, ხმამაღალი სიცილი ადამიანების, რომლებიც მძიმე კადრების სანახავად მოვიდნენ და აღმოაჩინეს, რომ რეჟისორი სისხლით და ტყვიების წვიმით არ აპირებდა ჩვენს გაგიჟებას, უფრო სხვანაირად, მსუბუქად და ხუმრობით შემოგვაპარა სიკვდილი და ომის დაუნდობლობა. მერე სიჩუმე ჩამოვარდა და სუნთქვა შეგვეკრა, მერე კი…
არ მახსოვს, როდის ავიფარე სახეზე ხელები, რომ ძალიან ხმამაღლა არ მეტირა, მაგრამ მახსოვს, რომ მესმოდა ირაკლი ჩარკვიანის ხმა, ვტიროდი მთელი გულით, ცრემლებით და დიდად არ მრცხვენოდა გარშემო მჯდომი ხალხის, ალბათ უფრო იმიტომ, რომ ისინიც ტიროდნენ. და რომც არ ეტირათ, მერე რა? ყველას მამა ხომ არ არის აფხაზეთი.
მერე კი, სახლში მოსული, დიდხანს ვიჯექი მხრებდაშვებული და ვფიქრობდი, ვფიქრობდი ჩემს ცხოვრებაზე, რომელიც თავდაყირა დააყენა ომმა და სიკვდილმა და მივხვდი, რომ ფილმში მეც ვიყავი, მე ვიყავი ის გოგო, მთავარი გმირის შვილიშვილი, რომელიც უკეთესი ცხოვრების საძებნელად წავიდა შორს და მამის საფლავზე დარდი მოუშორებელ ტვირთად გაიყოლა.
ივოსგან განსხვავებით, მამაჩემის მშობლები აფხაზეთში არ დარჩენილან. ბებიაჩემი რამდენიმე დღის წინ გარდაიცვალა თავისი სახლიდან შორს, მე კი, მოუხედავად იმისა, რომ ჩვენ არასოდეს ვყოფილვართ ისე, როგორც ბებია და შვილიშვილი უნდა იყვნენ, დაკრძალვაზე მივედი და შორეული ნათესავივით ჩამოვჯექი ოთახის განაპირა მხარეს.
არ მიტირია. მგონი, მამაჩემის დაკრძალვაზეც არ მიტირია. ზუსტად არ მახსოვს. ორი წლის ვიყავი. ასეც ხდება _ სრულიად შეუფერებელ დროს და ადგილას გვიხდება ჩვენი მიცვალებულების გამოტირება, მათი, ვინც უკვე დავკარგეთ, მათიც, ვისაც ცხოვრების კანონზომიერების გამო, მომავალში დავკარგავთ. მე კი, ჩემი წილი ცრემლი, „მანდარინების“ დასასრულს წამომეწია.
და ბოლოს, დიდი მადლობა ზაზა ურუშაძეს და გადამღებ ჯგუფს, როგორც იქნა, შევძელით და საკუთარ ომზე კარგი ფილმი გადავიღეთ.
სალომეა 